Meer dan vijfhonderd jaar geleden werd er in de geschriften van Leon Battista Alberti voor het eerst uiting gegeven aan de gedachte dat de kunstenaar zijn motieven vindt door projectie. Hij ontdekt ze als het ware in allerlei vlakken en strukturen. De passage is weinig bekend, omdat ze niet voorkomt in Alberti's beroemde boek over de schilderkunst doch in zijn kleine verhandeling over de beeldhouwkunst, De Statua: 

Uit: Leone Battista Alberti, De Statua, ca 1450. 

Ik meen dat de schone kunsten, die tot doel hebben de scheppingen der natuur na te bootsen, op de volgende wijzen zijn ontstaan: aan een boomstam of een brokje aarde werden op zekere dag toevallig bepaalde contouren ontdekt die slechts weinig veranderd hoefden te worden om een verbluffende overeenkomst te vertonen met een natuurlijk object. Toen de mensen dit zagen, probeerden ze, door er iets bij te doen of af te nemen, de nog onvolkomen gelijkenis te vervolmaken. Door omtrekken en vlakken te verwijderen of aan te passen op de wijze die het object zelf dicteerde, bereikte men wat men bereiken wilde, en niet zonder genoegen. Sinds die dag is het vermogen van de mens zich beelden te scheppen snel gegroeid, tot hij van alles een gelijkenis vermocht te vervaardigen, zelfs al bood zijn materiaal hem geen uitgangspunt in de vorm van een vage omtrek."

Title page from Leon Battista Alberti, De Pictura (On Painting) Published Basel, 1540 Library, National Gallery of Art, Washington, DC, David K. E. Bruce Fund Image courtesy of the Board of Trustees, National Gallery of Art

Traktaten van Alberti (Wikipedia)

  • De Re Aedificatoria

De Re Aedificatoria geeft de eerste samenhangde theorie over het gebruik van de vijf ordes sinds de oudheid. De architectura libri decem van Vitruvius was duidelijk model voor dit traktaat. Toch verschilt de intentie van de twee werken. Vitruvius bekommerde zich voornamelijk om het opstellen van wetmatigheden en het beschrijven van gebouwen die de lezer ook daadwerkelijk kon bezichtigen. Alberti baseerde zich op ruïnes of bouwwerken die overgeleverd waren via oude literatuurbronnen. Opvallend is dat in De Re Aedificatoria geen specifieke gebouwen uit Alberti’s tijd worden vermeld. Uit teksten en ruïnes werd een nieuwe architectuur gedefinieerd, met als ultieme criterium de natuur. Opmerkelijk is dat Alberti schrijft als een republikeins schrijver. Zo worden kerken beschreven als tempels en wordt naar de oude Romeinen gerefereerd met ‘patres nostri’ (onze voorouders). Desalniettemin schrijft en denkt Alberti binnen een christelijk raamwerk. Algemeen wordt aangenomen dat De Re Aedificatoria niet in een continue redactie werd geschreven. Zo wordt vaak verwezen naar de inleiding van boek 6, waar Alberti zijn werk zou onderbroken hebben of een nieuwe start genomen hebben met tweede gedachten. Vermoed wordt dan ook dat Alberti aan dit werk schreef tot zijn dood. De Re Aedificatoria werd geschreven in 1450, maar werd pas voor het eerst gepubliceerd in 1486, na Alberti’s dood. Angelo Poliziano schreef een inleiding, die gericht werd tot Lorenzo de’ Medici , de virtuele leider van Florence.

  • De Pictura

Dit traktaat handelt over de theoretische basis van de schilderkunst en is toegewijd aan Brunelleschi, Donatello , Ghiberti, Luca della Robbia en Masaccio . Met uitzondering van Masaccio, allemaal kunstenaars die toen op het hoogtepunt van hun carrière waren. In 1434 begon Alberti te Florence aan dit werk, om het in 1435 af te werken. Het toont Alberti’s wetenschappelijke interesse voor problemen van proportie en perspectief.

  • De Statua

Men kent niet de exacte datum van de samenstelling van dit werk. Belangrijk is allereerst de titel goed te interpreteren: het betreft hier niet een beschrijving van de sculpturale vorm in het algemeen, maar simpelweg de representatie van het menselijk lichaam door een standbeeld. Het voornaamste doel van dit traktaat is technische procedures voorstellen om de beeldhouwer te helpen. Let wel: net zoals De Pictura niet leert schilderen, leert De Statua noch het menselijk lichaam beeldhouwen, noch de beste poses kiezen, noch expressie geven aan het gezicht. Het werk voorziet een methode voor de kunstenaar om een technisch probleem te overwinnen: het weergeven van een driedimensionaal object. Alberti komt hier meer naar voor als ingenieur dan als artiest.

Laatste wijziging: donderdag, 9 oktober 2014, 18:57