BRONNENBUNDELS
 


De schilderkunst van Turner en Constable

In de jaren dat de Engelse poëzie zijn revolutionaire koers insloeg, bracht de schilderkunst twee geniale figuren voort, Turner en Constable. Constable zei: "Het geluid van uit molendammen onsnappend water, oude wrakke banken, glanzende palen en metselwerk - al deze dingen hebben een schilder van me gemaakt - en daar ben ik dankbaar voor. "Wij zijn zo gewend aan deze benadering van de schilderkunst dat het moeilijk voor ons te zien is hoe vreemd het was om meer van glimmende palen en wrakke banken te houden dan van helden in wapenuitrusting, in een tijd dat alle serieuze kunstenaars naar Rome wilden om grote schilderijen te maken naar onderwerpen uit Plutarchus en Homerus.

Constable haatte grandeur en praalzucht en, evenals bij Wordworth, lijkt zijn cultus van de eenvoud soms de rand van het alledaagse te raken. Een schilderij als zijn Wilgen bij een Riviertje is de voorloper van een heleboel middelmatige schilderkunst, evenals Wordsworth's gedichten over speenkruid en madeliefjes een heleboel slechte poëzie inluidden. Het schilderij werd door de Academie verworpen toen het klaar was. "Haal dat smerige groene ding weg", zeiden ze. Het zou honderd jaar lang zijn meest geliefde werk zijn.

John Constable: Wilgen bij een riviertje, Londen, Victoria & Albert Museum

Turner maakte kleur onafhankelijk en gaf de mens daarmee nieuwe mogelijkheden. Ik geloof niet dat Turner zich bewust was van zijn verwantschap met Rousseau. Maar die andere grote profeet van de natuur, Goethe, betekende zeer veel voor hem. Ofschoon hij praktisch geen opleiding had, wist hij zich toch door Goethes werk te worstelen, vooral door zijn Kleurtheorie. Hij sympathiseerde met Goethes gevoel voor natuur als organisme, als iets dat volgens bepaalde wetten werkt. Dit was natuurlijk iets van Turner dat Buskin in verrukking bracht. Zijn verdediging van de kunstenaar, die hij de misleidende betiteling Moderne Schilders gaf, werd een encyclopedie van natuurobservatie.

Net zoals in de middeleeuwen encyclopedieën verschenen waarin onnauwkeurige observaties werden gebruikt om de waarheid van de christelijke godsdienst te bewijzen, verzamelde Ruskin uiterst nauwkeurige observaties van planten, rotsen, wolken en bergen om te kunnen bewijzen dat de natuur volgens wetten werkt. Misschien doet de natuur dat ook wel. Maar het soort wetten dat de mensen hebben uitgedacht komt er in elk geval niet aan te pas! Niemand zal op het ogenblik Ruskins stelling dat de natuur Moreel Recht illustreert, nog ernstig nemen. Hij zegt: "De kracht die de verschillende delen van een plant in staat stellen om elkaar te helpen, noemen wij leven.

 

De intensiteit van leven is ook intensiteit van helpen. Wanneer deze hulp ophoudt, kunnen wij dat corruptie noemen. "Het lijkt mij dat hij uit zijn observaties een moraal heeft getrokken, die minstens even overtuigend is als die welke men uit de bijbel kan halen. Deze uitspraak is zeker één van de verklaringen waarom Ruskin vijftig jaar na het verschijnen van zijn Moderne Schilders nog als één van de belangrijkste profeten van zijn tijd werd beschouwd.
Alle aspecten van deze nieuwe religie ontmoetten elkaar waar ook de oude religies het brandpunt van hun aspiraties vonden: de lucht.Maar inplaats van op de invloed van de planeten of op een visie van een hemelse stad, concentreerden de natuuraanbidders zich op de wolken.

In 1802 hield Quaker Luke Howard een voordracht over de "Verandering van de Wolken", die voor de wolken probeerde te doen wat Linnaeus voor de planten had gedaan. Goethe was zo verrukt van het resultaat dat hij voor Howard een gedicht schreef. Ook Luke Howard beïnvloedde de schilders. Constable las zijn werk en kwam tot de overtuiging dat hij wolken moest gaan verzamelen en klassificeren: hij maakte honderden studies van wolken en aan de de achterkant noteerde hij de maand, de tijd van de dag en de windrichting. Ruskin zei van zichzelf dat hij even voorzichtig wolken bottelde als zijn vader (die wijnkoper was) sherries had gebotteld.

Maar wolken zijn nu eenmaal niet aan wetten gebonden. Zelfs Ruskin gaf zijn pogingen tenslotte wanhopig op. In die tijd sprak de lucht de analytische geesten minder aan dan deze natuuraanbidders, die zich overgaven aan Rousseau's zinnelijk gemijmer. "De hele geest", zei een vroege schrijver over de Romantiek, "zal tenslotte misschien zoiets worden als een wolkendek van steeds veranderende, vervagende vormen.
Constable vond dat wolken in een landschapschildering het belangrijkste motief van sentiment vormden. Voor Turner hadden zij een symbolische betekenis.

In zijn werk werden bloedrode wolken symbolen van verwoesting, vernietiging. Hij onderscheidde vredige en disharmonische luchten. Zijn voornaamste levensdoel was om de zon boven het water te zien opkomen: hij bezat een aantal huizen van waaruit hij dit kon zien. Hij werd vooral gefascineerd door de lijn waar lucht en zee elkaar ontmoeten - deze mengeling van elementen, die door hun harmonie van toon, tot een algehele verzoening van tegendelen schenen te leiden. Om deze effecten te kunnen gadeslaan woonde hij aan de kunst van East Kent.