Diepte-illusie bij muurdecoratie

Wanneer Alberti zijn 'pavimento'' 1) als raamwerk neemt voor zijn constructie, voegt hij eraan toe, dat de verdeling in kwadraten gebaseerd moet zijn op de menselijke maat. Die menselijke maat betekent voor hem de maat van de voorgestelde figuren. De verdeling aan de onderkant van het tafereel verkrijgt men door de lichaamslengte van de voorgestelde figuren op de voorgrond in drieën te verdelen. De hoogte van de horizon wordt afgestemd op de lengte van die hoofdrolspelers. Zo wordt het perspectief afgestemd op de gebeurtenis, de historie, die het schilderij dient te vertonen en die door de voorgestelde figuren gedragen wordt. AI voordat Alberti deze regels formuleerde, werd er geëxperimenteerd met een andere, spectaculaire toepassing. In het beroemde Drieëenheids-fresco van Masaccio, dat gemaakt moet zijn in de jaren 1427-8 werden het verdwijnpunt en de horizon niet gekozen op grond van de hoogte van de voorgestelde figuren maar op de ooghoogte van de kijker. Deze krijgt dan de indruk dat de geschilderde architectuur een voortzetting is van de werkelijkheid die hij waarneemt. De ruimte van kijker en voorstelling is een continuum.(...)

1) pavimento - vloer

De onbeperkte uitdijing van beperkte ruimten was ook een geliefkoosd spel van de intarsia-makers. In de vlakke lambrizeringen van kamers konden ze met ingelegde stukjes fineer van verschillende tint een zo sterke ruimtelijke illusie scheppen, dat het dikwijls moeilijk is vast te stellen wat echt is en wat niet. Later, halverwege de 16de eeuw, schreef Vasari, de biograaf van kunstenaars, dat Brunelleschi zijn methode van perspectief aanbeval aan de intarsia-werkers. Tot de dagen van Brunelleschi hadden hun bezigheden zich beperkt tot een decoratieve vlakverdeling met verschillende houtsoorten. Hun medium met de scherpe contouren leende zich bij uitstek voor de weergave van ingewikkelde geometrische vormen.

Omstreeks het midden van de 15de eeuw zien we dan ook dat intarsia-werkers in de stadsarchieven van Florence zonder meer maestri di prospettiva worden genoemd. Een van de meest virtuoze toepassingen van deze techniek is in het hertogelijk paleis van Urbino te vinden. De studio van hertog Federigo da Montefeltre is voorzien van een lambrizering met halfopen kastjes, architectuurdoorkijkjes naar vergezichten, achteloos neergelegde muziek-instrumenten, openliggende boeken en beelden met wapperende gewaden. De belichting is consequent afgestemd op de openslaande deuren aan de vensterzijde, en wanner de bezoeker midden in het vertrek staat, lossen de wanden op om plaats te maken voor een serene, humanistische illusie.